اخلاق در آموزش و پرورش

کسانی که با اخلاق در این حوزه می‌پردازند، عموما چهار موضوع را بررسی می‌کنند: اخلاق مدیریتی، اخلاق دانشجویی، اخلاق آموزشی و اخلاق پژوهشی.

- اخلاق مدیریت در محیطهای آموزشی - پرورشی

بسیاری از معضلات اخلاقی در مؤسسات علمی به مسائل اجرایی و مدیریتی اختصاص دارد، مسائلی مانند تبعیض یا پارتی‌بازی در سیاست‌گذاریها و اقدامات مربوط به جذب دانشجو، هیئت علمی و سیاست‌گذاری‌ها و تصمیمات مربوط به اخذ شهریه و پرداخت کمک هزینه‌های دانشجویی، نظام مدیریت بایگانی و محرمانه تلقی کردن اسناد آموزشی، تعارض میان برخی حقوق مسلم یک دانش‌آموز یا دانشجو با مصالح دراز مدت و عمومی مدرسه یا دانشگاه.

- اخلاق دانشجویی

اخلاق دانشجویی مقوله گسترده‌ای است که عرصه‌های مختلف حیات و فعالیت دانشجو را در بر می‌گیرد، از هنجارهای حاکم بر نوع برخورد با استاد، مدیران و همکلاسان تا هنجارهای حاکم بر فعالیت‌های اجتماعی - سیاسی و الزامات اخلاقی در محیط خوابگاه و... ولی آسیبهای آموزشی چون تقلب در امتحانات، سرقت ادبی و رونویسی از کار دیگران به هنگام تحویل پروژه‌های موظفی، کمک گرفتن یا کمک دادن غیرمجاز در انجام تکالیف انفرادی، کشف و پخش سوالات امتحانی یا کلیدهای تست بیشتر توجه نویسندگان و پژوهشگران اخلاق در آموزش عالی را به خود معطوف داشته اند.

اصول و مقررات رفتار شرافتمندانه در برخی مدارس و مراکز آموزش عالی برای مساعدت در جهت کشف، بازدارندگی، تنبیه متقلبان و متخلفان تدوین شده است. این منشورها از دانش آموزان و دانشجویان می‌خواهند که به رعایت اصول و قواعد رفتار شرافتمندانه متعهد شوند.

همین طور ممکن است از دانشجویان شاهد تخلف بخواهند که موارد تخلف را گزارش کنند و ممکن است دادگاه یا هیئت منصفه دانشجویی در مورد تخلف دانشجو داوری کند.

- اخلاق آموزشی

اخلاق آموزشی در مدارس متوسط و عالی حافظ سعادت و رفاه فردی و گروهی دانشجویان است. تخطی از هنجارهای اخلاقی آموزش می‌تواند به توانایی دانش‌اموز یا دانشجو در یادگیری محتوای دروس یا انگیزه برای ادامه تحصیل لطمه وارد کند. برخی محققان اصول ذیل را مواردی از قواعد و هنجارهای اخلاق آموزشی شمرده‌اند:

- احترام به متعلم به مثابه یک انسان؛

- رعایت اصل مساوات در مشاوره، آموزش و نمره دادن به متعلمان؛

- تبعیت هیئت علمی از مسئولیت حرفه‌ای در برنامه‌ریزی دقیق دروس؛

- آزاداندیشی نسبت به نگرش‌های مختلف در انتخاب موضوعات درسی، تحقیق کلاسی، پایان نامه یا انتخاب استاد.

- اخلاق پژوهشی

اخلاق مربوط به پژوهش شامل دو مقوله است: اخلاق استفاده از آزمودنی‌های انسانی در تحقیقات و اخلاق اجرای پژوهش. در مورد نخست چهار اصل ذیل به عنوان شروط اخلاقی پژوهش در آزمودنی‌های انسانی مطرح می‌شود:

- رضایت داوطلبانه آزمودنی؛

- زیان نرساندن تحقیق به آزمودنی؛

- محرمانه بودن نتایج تحقیق بر روی آزمودنی؛

- پرهیز از فریب‌کاری متصدیان پژوهش در مورد کیفیت و پی‌آمدهای احتمالی و اطلاع رسانی درست به آزمودنی انسانی.

در مورد دوم حین اجرای پژوهش نیز دو هنجار علمی از سوی اخلاق پژوهان مطرح شده است:

- اصل تعمیم: یافته‌های پژوهشی بر اساس ارزششان و نه ویژگی‌های فردی پژوهشگر تفسیر شوند.

- همگانی بودن: پژوهش‌گر باید نتایج پژوهش خود را در اختیار جامعه پژوهشی قرار دهد.

با توجه به اهمیت آموزش و پروش و حوزه پژوهش در تربیت نسلهای آینده به نظر می‌رسد که توجه به اخلاق آموزش و پرورش از یک طرف و مطالعات نظری در این حوزه از طرف دیگر حایز اهمیت خاصی در کشور ماست.

از آنجا که معیار وضعیت آموزش و پژوهش اتکا صرف به آمارهای کمی و آنچه تحت عنوان مقالات منتشر شده در ISI نیست و جنبه کیفی چگونگی تاثیر گذاری آن در توسعه یافتگی کشور نیز مورد توجه است، هم‌اندیش سیاستگذاران و مجریان و اساتید و پژوهشگران در حوزه اخلاق آموزش و پرورش امری اجتناب ناپذیر است.

کشور ما برای رسیدن به اهداف سند چشم‌انداز 1404 و رسیدن به جایگاه برتر علمی در منطقه باید به ابعاد نرم‌افزاری مطرح و تعیین کننده در حوزه آموزش و پرورش از جمله بعد اخلاقی آن توجه ویژه‌ای مبذول دارد.